به گزارش گلستان ما به نقل از راه دانا؛ در نخستین ساعات بامداد روز ۲۰ ژوئن مقارن با پنج شنبه ۲۹ خردادماه سال ۱۳۹۸، برای چندمین بار در طی سالهای اخیر، یک پهپاد جاسوسی متعلق به نیروی دریای آمریکای بنام MQ-4C از مرزهای دریای سرزمینی جمهوری اسلامی ایران عبور می کند و با آتش پدافند هوایی سپاه پاسداران در منطقه ای روبروی کوه مبارک  استان هرمزگان سرنگون می شود.

این پهپاد جاسوسی از پایگاههای نیروهای آمریکا در جنوب خلیج فارس به هوا برخاسته و  برخلاف قوانین هوانوردی کلیه تجهیزات مربوط به معرفی خود را خاموش می کند و در نهایت پنهانکاری از تنگه هرمز به سمت چاه بهار ادامه مسیر داده و در بازگشت در محدوده تنگه هرمز وارد آب های سرزمینی ایران تا عمق ۴ مایل (۷ کیلومتر) می گردد و به اخطارهای ارسالی  از سوی نیروهای مسلح ایران هیچگونه ترتیب اثری نمی دهد.

به گفته فرمانده هوا فضای سپاه تاکنون کلکسیونی از پهپادهای آمریکای  در خاک ایران در طی سالهای گذشته جمع آوری  شده که این خود دلیل قاطع بر نقض حاکمیت جمهوری اسلامی توسط دولت آمریکا بطور مکرر در طی سالیان  گذشته است.

تاریخچه نقض حریم هوایی سایر کشورها توسط امریکا

علاوه بر مدارک موجود در ایران تاریخچه ای از نقض حاکمیت سایر کشورها توسط آمریکا در طی چند دهه اخیر در تاریخ ثبت و ضبط است که ذیلا به مواردی از آن اشاره می شود:

- در دوران جنگ سرد، هواپیماهای  جاسوسی آمریکا مکررا حریم هوایی کشورهای شوروی، چین، ویتنام، کوبا و اروپای شرقی  را نقض کردند که بعضا با واکنش قهرآمیز این کشورها نیز مواجه شده است؛ از جمله در اول مه ۱۹۶۰‌ یکی از این هواپیماها که حریم هوایی کشور شوروی را نقض کرده با شلیک موشک C-75 سرنگون می شود.

- در ۲۷ اکتبر سال ۱۳۶۳ یک فروند دیگر از هواپیماهای جاسوسی آمریکا که حریم هوایی کشور کوبا را نقض کرد بوسیله موشکهای C-75 سر نگون می شود.

- در مه ۱۹۶۰ هواپیمای جاسوسی یو ۲ آمریکا با موشک سام ۲ در خاک شوروی ساقط می شود.

در  دهه های اخیر نیز بالاخص بعد از  قضیه ۱۱ سپتامبر، آمریکا با ادعاهای واهی به خود اجازه داده تا مقررات بین المللی را نقض نموده وعلاوه بر اعزام پهپادهای جاسوسی و نقض حریم هوایی کشورها با حمله به اهداف غیرنظامی. انسانی در خاک برخی کشورها از جمله افغانستان، عراق، پاکستان، سومالی،  یمن و سوریه  کند که ذیلا به مواردی اشاره می شود:

- درسال ۲۰۰۳ آمریکا از پهپادهای جاسوسی در جنگ عراق برای شناسایی موقعیت ارتش عراق استفاده کرد.

- از سال ۲۰۰۱ تا کنون بارها آمریکا با پهپادهای نظامی به مردم بی دفاع افغانستان حمله کرده است.

- بین سالهای  ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۶ پهپادهای آمریکایی ۱۲ بار به سومالی حمله کرده اند که در این حملات بین ۱۴۱ تا ۱۹۲ نفر کشته شده اند که تعداد زیادی از آنها غیر نظامیان بوده اند.

- از ژوئن ۲۰۰۴ تا مارس۲۰۱۶ پهپادهای آمریکایی با حمله به اهدافی درخاک پاکستان بیش از ۲۰۰۰ نفر را کشتند که دربین آنها غیر نظامیان زیادی کشته شدند.

بررسی ماهیت حقوقی پهپادها

طراحی و ساخت پهپادها از اوایل دهه ۷۰ بوسیله آمریکایی ها شروع شد وماموریت این پرنده های بدون سرنشین در دو حوزه عمومی (غیر نظامی) و نظامی بکارگیری شد؛ در پهپاد عمومی یک رژیم حقوقی بر آن حاکم است و در پهپاد نظامی و برای مقاصد نظامی شرایط حقوقی دیگری دارد.

ماده ۳ کنوانسیون شیکاگو، هواپیمای کشوری را از دولتی تفکیک می کند و وفق این ماده هیچ یک از هواپیماهای دولتی (که شامل هواپیماهای نظامی هم می شود) کشورهای عضو حق ندارند بدون مجوز بر فراز کشور دیگر پرواز کنند.

ایکائو در سال ۱۹۶۷ تعریف جامعی از هواپیما ارائه می کند که با این تعریف پهپادهای عمومی را هم می تواند در بربگیرد. مطابق این تعریف هواپیما به هر وسیله ای اطلاق می شود که به کمک فشار هوا بر فراز زمین حرکت کند؛ صرفنظر از آنکه با دخالت مستقیم عامل انسانی باشد یا نه.

ماده ۸ کنوانسیون شیکاگو به هواپیماهای بدون خلبان اشاره گذرا دارد و پرواز آنها برفراز سایر کشورها را منوط به اخذ مجوز از آن کشور می داند.

با توجه به مواد ۳ و ۸ کنوانسیون شیکاگو، پهپادهای عمومی جزو هواپیماهای کشوری و مشمول مقررات کشوری و کنوانسیون شیکاگو هستند اما پهپادها با اهداف نظامی اعم از جاسوسی و تهاجمی دارای چند مشخصه هستند که حسابشان از پهپادهای عمومی جدا است.

طبق مجموعه مقررات لاهه برای اینکه یک هواپیما نظامی تلقی گردد چند مشخصه وجود دارد؛ اولین شاخصه این است که پهپاد  متعلق به نیروهای مسلح یک کشور  باشد، دوم اینکه توسط افراد نظامی کنترل وهدایت شود و سوم اینکه از آرم نیروهای مسلح یک کشور استفاده کند.

صلاحیت کشور ساحلی بر دریای سرزمینی خود چگونه است؟

کنوانسیون ۱۹۵۸ حقوق دریاها اشعار می دارد ؛ ابهای سرزمینی به حاشیه ای از دریا که مجاور ساحل است گفته می شود که این قسمت  از دریا به همراه فضای بالا، بستر و زیر بستر آن تحت حاکمیت کشور ساحلی قراردارند .

براساس کنوانسیون ۱۹۸۲ حقوق دریاها عرض دریای سرزمینی به ۱۲ مایل دریا ازخط مبداء افزایش یافت.

قانون مناطق دریای جمهوری اسلامی ایران، مصوب ۱۳۷۲ در ماده ۱ اشعار می دارد؛ جمهوری اسلامی ایران بر خارج از قلمرو خشکی و آبهای داخلی و جزایر خود در خلیج فارس، تنگه هرمز، دریای عمان و منطقه ای از آبهای متصل به خط مبداء که دریای سرزمینی نامیده می شود نیز حاکمیت دارد.این حاکمیت شامل فضای فوقانی، بستر و زیر بستر دریای سرزمینی است و با عنایت به مقررات بین المللی و قوانین داخلی، حاکمیت جمهوری اسلامی ایران بر دریای سرزمینی و فضای فوقانی آن قطعی و مسجل است.

عبور پهپادها از مرزهای هوایی سایر کشورها نقض حقوق بین الملل است

مهمترین سند بین المللی که اکثر قریب به اتفاق کشورها پذیرفتند تا به آن متعهد باشند منشور ملل متحد است که ذیلا به برخی از مقاصد و اصول این سند اشاره می شود:

- ماده ۲ بند ۱، به اصل تساوی حاکمیت کلیه اعضا اشاره دارد.

- ماده ۲ بند 3 به حل و فصل اختلافات به وسیله مسالمت آمیز به نحوی که صلح وامنیت بین المللی بخطر نیافتد اشاره دارد.

- ماده ۲ بند 4 کشورها را متعهد می کند تا در روابط بین الملل از تهدید یا استفاده از زور علیه تمامیت ارضی یا استقلال سیاسی هر کشوری یا از هر روشی که با مقاصد ملل متحد مباینت داشته باشد جداٌ خودداری کنند.

 - ماده ۲ بند 7 هیچ یک از مقررات مندرج در این منشور، ملل متحد را مجاز نمی دارد در اموری که ذاتا جزء صلاحیت داخلی هر کشوری است دخالت نماید .

همه این موارد حاکی از آن است که آمریکا با تجاوز به حریم هوایی ایران در دریای سرزمینی تعهدات منشور ملل متحد را نقض نموده است.

علاوه برآنکه تجاوز پهپاد نظامی امریکا به مرزهای هوایی جمهوری اسلامی ایران موجب نقض اصول منشور از جمله اصل عدم مداخله، اصل عدم استفاده از تهدید و زور علیه عضو دیگر و بخطر انداختن صلح وامنیت بین الملل است.

عبور پهپادهای نظامی آمریکا از مرزهای ایران مطابق بندهای ۱ تا ۴ قطعنامه ۳۳۱۴ مصوب دسامبر ۱۹۷۴ مجمع عمومی، بالاخص ماده ۱ _ که اشعار می دارد تجاوز عبارت است از کاربرد نیروهای مسلح توسط یک دولت علیه حاکمیت، تمامیت ارضی یا استقلال سیاسی دولت دیگر یا کاربرد آن از دیگر راههای مغایر با منشور ملل متحد است_ تجاوز آشکار نیروهای مسلح امریکا به حاکمیت و سرزمین جمهوری اسلامی ایران محسوب می شود.

نقض موافقتنامه های دو یا چند جانبه فی مابین طرفین

نقض مقررات بین المللی و تجاوز آمریکا به حریم هوایی جمهوری اسلامی ایران مغایر با تعهدات آمریکا مبنی عدم مداخله در امور ایران و انجام تعهدات با حسن نیت  در موافقتنامه های دو و چند جانبه ذیل با ایران است:

الف- موافقتنامه مودت در روابط دو کشور ایران وآمریکا درسال ۱۹۵۵

 ب- بیانیه الجزایر

ت- توافق برجام

نظر دیوان بین المللی دادگستری و کارشناسان سازمان ملل در خصوص پهپادهای متجاوز آمریکا

در قضیه نیکاراگوئه در سال ۱۹۸۴، دیوان ادعای آمریکا مبنی بر حق دفاع مشروع در خصوص پرواز هواپیماهایش برفراز کشور نیکاراگوئه  را نپذیرفت؛ دیوان درآنجا بیان داشت که پروازهای جاسوسی آمریکا بر فراز نیکاراگوئه نقض حاکمیت آن کشور محسوب می شود.

در سال ۲۰۰۹ فیلیپ آلستون، گزارشگر ویژه سازمان ملل در گزارشی به کمیته سوم مجمع عمومی بکارگیری پهپادها از سوی آمریکا بر فراز افغانستان و پاکستان را نقض حقوق بین الملل دانسته است.

بانک کی مون، دبیرکل وقت سازمان ملل در مارس ۲۰۱۳ اعلام کرد که بکارگیری پهپادهای نظامی در حملات هوایی موجب تلفات سنگین به غیرنظامیان شده است و باید از طریق حقوق بین الملل و حقوق بشردوستانه محدود شود.

ناوی پیلای، کمیسر عالی حقوق بشر سازمان ملل، نگرانی خود را از حملات پهپادهای آمریکایی در پاکستان و کشته شدن غیرنظامیان اعلام کرد و کشورها را به انجام تعهدات بین المللی فراخواند.

حق دفاع مشروع عرفی، اصل پذیرفته شده در حقوق بین الملل

سوابق تاریخی نشان دهنده آن است در مواردی که کشورهای مستقل و قدرتمند نسبت به نقض حریم هوایی کشورشان عکس العمل به موقع نشان دادند این اقدام آنان علاوه بر بازدارندگی و ممانعت از تکرار تعرض به تمامیت ارضی کشورشان مانع از تجاوز آمریکا به جان اتباع کشور متبوعشان شده است.

کشورهایی که به هر دلیل امکان پاسخ دهی مناسب به تعرض هوایی به سرزمینشان را نداشتند، آمریکایی‌ها نه تنها به تمامیت ارضی آنان تجاوز کردند بلکه به طور مستمر به جان اتباع و شهروندان آن کشورها نیز تعرض نموده و صدها نفر انسان بیگناه را به کام مرگ کشیده اند؛ نمونه آن پاکستان، افغانستان و ...

حق دفاع مشروع همانگونه که در ماده ۵۱ منشور ملل متحد بیان شده است یک حق ذاتی است و در سال ۱۹۴۵ زمانی که صحبت از تبیین حق دفاع مشروع در منشور می شود، همگان بر این نکته که این حق ریشه در حقوق بین الملل عرفی دارد تاکید داشتند و بحث تنها در خصوص حدود و ثغور آن بوده است.

در آن زمان اعضا برای آنکه مانع از برخی سوء استفاده ها شوند، عبارت «در صورت وقوع حمله مسلحانه یک کشور علیه کشور دیگر» را در ماده ۵۱ جای دادند که البته با تحولات جهانی و ورود بازیگران جدید در عرصه بین الملل، جنگ های مختلف و پیشرفت تکنولوژی موجب تا در بین صاحب‌نظران در خصوص تفسیر موسع و یا مضیق از حق دفاع مشروع مباحث زیادی صورت پذیرد که این امر نشانگر عدم جامعیت مفاد ماده ۵۱ است.

به هرحال کشورها در دفاع از خود در جایی که تمامیت ارضی، استقلال سیاسی و حفظ جان اتباع آنان به خطر افتاده است، هرگز منتظر تفسیر ارکان ملل متحد نشده‌ و تحولات تکاملی حق دفاع مشروع در حقوق عرفی به راه خود ادامه داده است و گام‌های بلندتر و پیشروتر را که منطبق با واقعیت های عینی بوده نسبت به نصوص در ماده ۵۱ منشور برداشته است؛ نمونه آن پاسخ های مختلف دفاعی روسیه و برخی کشورها به تعرضات و تجاوزات آمریکا در دهه ۶۰ به بعد است. نکته حائز اهمیت آن است که دولت متجاوز آمریکا در آن زمان خود نیز به هدف قرار گرفتن هواپیماهایش اعتراضی نمی کند و در واقع هم متجاوز و هم مدافع به حق دفاع مشروع عرفی تلویحا اذعان دارند.

برخورد دوگانه و سیاسی شورای امنیت مانعی برای حفظ صلح و امنیت بین المللی

عجیب اینجاست تا زمانی که تروریسم دامن کشورهای جهان سوم را گرفته بود، شورا به طور جدی به این موضوع نپرداخت اما زمانی که تروریسم به پشت مرزهای کشورهای غربی رسید و حادثه ۱۱ سپتامبر در نیویورک به وجود آمد، شورا با تفسیر بسیار موسع از ماده ۵۱ دفاع مشروع را به عنوان حق مسلم در مقابله با تروریسم در قطعنامه های سیاسی 1368 و  ۱۳۷۳ مورد شناسایی قرار داد و دست آمریکا را برای تجاوز به خاک کشور افغانستان باز گذاشت.

اگر به نص ماده ۵۱ صرفاً با تفاسیر مصطلح و مبانی رایج بنگریم، قطعاً هرگز نمی‌توان از آن مبارزه با تروریسم را تحت عنوان حق دفاع مشروع استنباط نمود؛ زیرا حملات تروریستی ۱۱ سپتامبر در نیویورک یا بعداً در پاریس هرگز با عبارت وقوع حمله مسلحانه یک کشور علیه کشور دیگر در ماده ۵۱ منشور منطبق نبوده و هرگز از مصادیق تعریف تجاوز در قطعنامه ۳۳۱۴ مجمع عمومی نمی باشد.

عملیات جاسوسی و تهاجمی پهپادها توسط آمریکا در تجاوز به حریم سایر کشورها علیرغم آنکه جان صدها انسان بیگناه را در کشورهای افغانستان پاکستان سومالی سوریه به کام مرگ کشیده است و تجاوز آشکار به یک کشور عضو ملل متحد است لکن هرگز این تجاوزات توسط شورای امنیت به عنوان تجاوز، نقض مقررات بین‌المللی و تروریسم دولتی مورد بررسی جدی قرار نمی‌گیرد اما هر زمانی که خطر پهپادها متوجه کشورهای غربی گردد قطعاً شاهد عکس‌العمل جدی شورا در این زمینه خواهیم بود.

واقعیت این است که امروز دنیا با یک ابرقدرت روبرو است که برای رسیدن به مطامع و منافع نامشروع خود به راحتی اصول و مقررات بین المللی را نادیده می‌گیرد و به کشورها بطور مستقیم تجاوز می‌کند و عامل دهها جنگ در چند دهه اخیر است. با این وجود هیچ اقدام جدی از سوی رکن اصلی حافظ صلح و امنیت بین المللی برای جلوگیری از این تجاوزات به عمل نمی‌آید. در یک چنین شرایطی کشورها ناگزیر به اعمال حق دفاع مشروع برای حفظ تمامیت ارضی و حفظ جان اتباع خود هستند.

عباس مختاری، کارشناس ارشد حقوق بین الملل

انتهای پیام/